Μπράβο, μια πολυχρησιμοποιημένη λέξη. Μια λέξη που είναι εξαιρετική για να εκπαιδεύουμε σκυλάκια, ολέθρια όμως για να εκπαιδεύουμε ανθρωπάκια και συγκεκριμένα…παιδιά! Πόσο κακό λοιπόν, μπορεί να κάνει το μπράβο στα παιδιά;
Αν είσαι γονιός, μέτρα πόσο «μπράβο» λες τη μέρα. Μετά αναρωτήσου γιατί τα λες και ύστερα αποφάσισε να ξεχάσεις αυτή τη λέξη μια για πάντα. Σίγουρα στην ερώτηση «γιατί τα λες;» απάντησες πως ο στόχος σου είναι να επιβραβεύσεις το παιδί σου. Να του πεις με άλλα λόγια πως συμφωνείς με αυτό που έκανε, ή πως σου αρέσει, ή το αποδέχεσαι, ή καλώς πορεύεται για τον στόχο του.
Αυτά είναι σίγουρο πως θέλεις να πεις, διαβάζοντας όμως αυτό το κείμενο, θα αντιληφθείς πως πετυχαίνεις το ακριβώς αντίθετο. Για να είμαστε δίκαιοι, ακόμη και αν καταφέρνεις να δώσεις μια νότα επιβεβαίωσης, αυτή χάνει όλη της την αξία, μιας και προκύπτει μετά από αξιολόγηση.
Δεν είναι έτσι; Για να σου πω «μπράβο», δεν έχω μπει στη διαδικασία της αξιολόγησης της πράξης σου και αφού έκρινα πως είσαι σωστός σε επιβραβεύω; Δηλαδή, εσύ δεν ξέρεις, ξέρω εγώ και επίσης εσύ έχεις ανάγκη από τη δική μου γνώμη για να πορευτείς. Για να είμαστε ειλικρινείς, σαν γνωστό δεν σου φαίνεται τούτο; Δεν σε κατατρέχει από τα μικράτα σου;
Το «κακό» μπράβο στα παιδιά
Κάθε φορά που θέλω να εξηγήσω σε κάποιον προφορικά τι εννοώ, λέω «μπράβο που ήρθες να με συμβουλευτείς» ή «μπράβο που ήρθατε στην ομιλία μου» και αμέσως μετά ρωτώ τον άνθρωπο που έχω απέναντί μου «πώς ένιωσες;». Αυτό που δειλά δειλά εκφράζουν οι περισσότεροι είναι πως τους άρεσε! Και όταν τους ρωτήσω: «Δεν μοιάζει με αξιολόγηση αυτό που μόλις σου είπα;
Δεν είναι σαν να σε κρίνω και να αποφασίζω εγώ πως αυτό που έκανες ήταν το σωστό;», τότε μου λένε συνήθως, με έμφαση και χαμόγελο, «ναι». Και ρωτάω μετά: «Πώς νιώθεις που κάποιος σε κρίνει και αξιολογεί τις πράξεις σου;». Η απάντηση είναι «ωραία». Πολύ σπάνια, ίσως από ένα μεγάλο ακροατήριο, μπορεί να ακουστεί η απάντηση «νομίζω πως με κοροϊδεύεις», ή ακόμη πιο σπάνια «με ενοχλεί».
Όταν θέλω να αντιληφθεί ο άλλος τον στόχο της ερώτησής μου προσθέτω: «Αν ήμουν στη θέση σου, θα με έλεγα ψωνάρα»! Τότε χαμογελούν και αντιλαμβάνονται, δυστυχώς όχι όλοι, το νόημα! Ναι, μόνο επηρμένος και αλαζόνας μπορεί να είναι κάποιος, κοινώς ψωνάρα, αν κρίνει την πράξη του άλλου και του σερβίρει με μια κοινότοπη έκφραση όπως είναι το «μπράβο».
Δεν είναι επιβεβαίωση αυτή. Είναι κριτική και είναι και μια διαδικασία που κρυφά και ύπουλα μειώνει τον άλλον. Ναι, τον μειώνει, αφού τον βάζει στη θέση να περιμένει τη γνώμη ενός τρίτου για να πορευτεί, είτε συνεχίζοντας αυτό που κάνει είτε ευχαριστημένος που ικανοποίησε αυτόν που ξέρει, μιας και εκείνος δεν ξέρει. Αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι τώρα πόσο έχουμε παρανοήσει τα πράγματα; Πόσο έχουμε κάνει φυσικό το αφύσικο; Πόσο οδηγηθήκαμε να θεωρούμε σωστό το λανθασμένο;
Και πώς επιβραβεύουμε τα παιδιά αν όχι με μπράβο;
Το «μπράβο» χρειάζεται να το ξεχάσουμε, αν θέλουμε να σταματήσουμε ως κοινωνία να αντλούμε την αξία μας από τη γνώμη των άλλων. Γενιές υποφέρουν από τη μάστιγα της γνώμης του άλλου. Γενιές γαλουχούνται με την ατάκα «τι θα πει ο κόσμος;».
Χρειάζεται να καθοδηγήσουμε τα παιδιά σιγά σιγά να αντλούν την αξία τους από τη δική τους γνώμη, από το δικό τους συναίσθημα και όχι του όποιου τυχαίου βρίσκεται εκεί γύρω να την προσφέρει γνωρίζοντας ή μη. Την επόμενη φορά που θα σε ρωτήσει το παιδί σου πώς σου φαίνεται κάτι που έκανε, μην αρκεστείς στο «μπράβο». Αφιέρωσε λίγο παραπάνω χρόνο και γύρνα του ευγενικά και με φροντίδα την ερώτηση:
«Εσύ, μάτια μου, πώς νιώθεις μ’ αυτό που έκανες, πώς σου φαίνεται;», και μείνε σιωπηλός μέχρι να του εκμαιεύσεις τη δική του γνώμη. Δεν θα είναι εύκολο, αλλά μόνον επιμένοντας με νοιάξιμο και φροντίδα και μόνον αναλογιζόμενη αυτό που έχεις πάθει εσύ, θα καταφέρεις να το υπερβείς και να το αλλάξεις.
Η κληρονομιά σου
Στα χέρια σου είναι η επόμενη γενιά. Από το μεγάλωμα του δικού σου παιδιού εξαρτάται η συνέχεια. Γίνε η αλλαγή που επιθυμείς. Αν θέλεις να δώσεις την επιβεβαίωσή σου, πράγμα δόκιμο και ωφέλιμο χωρίς καμία αμφιβολία, σταμάτα να το κάνεις με έπαινο και φανφάρες τις περισσότερες φορές πολύ μεγαλύτερες από το επίτευγμα.
Μείνε στην ταπεινή και ουσιαστική ενθάρρυνση. Κάτι σαν «μου αρέσει πολύ που προσπαθείς» ή «μου φαίνεται πως ξέρεις να ταιριάζεις τα χρώματα» ή «προσπαθείς και αυτό δείχνει πως σου αρέσει αυτό που κάνεις» ή τόσα άλλα που θα δηλώσουν περίτρανα πως είσαι εκεί παρούσα, ασχολείσαι, αντιλαμβάνεσαι την προσπάθεια, συνειδητοποιείς τη βελτίωση και τόσα άλλα που όντως έχει ανάγκη το παιδί.
Μια γρήγορη ματιά και ένα κοινότοπο μπράβο δεν δίνουν όλα αυτά που το παιδί χρειάζεται για να προχωρήσει στη ζωή. Ενισχύουν μόνο τη μειονεξία του και την ανάγκη του να παίρνει από έξω τη χαρά, η οποία πάντα μα πάντα είναι πρόσκαιρη.
Αντίθετα η χαρά της αναγνώρισης που φέρνει η ενθάρρυνση είναι ουσιαστική και εγγράφει στη συνείδηση του εκπαιδευόμενου νέου ανθρώπου την αλήθεια που χρειάζεται να θυμάται. «Ανήκω και είμαι σημαντικός». Το «μπράβο», λοιπόν, είναι έπαινος και σε άλλο κείμενο θα δούμε την ουσιαστική διαφορά του έπαινου από την ενθάρρυνση. Είθε η λέξη «μπράβο» να εκλείψει από το λεξιλόγιο του συνειδητού μέντορα και προπονητή ζωής που χρειάζεται να γίνει όποιος ασχολείται με παιδιά.
Δες και αυτό: Μήπως είσαι lawnmower γονιός; Δες τι είναι και τι αντίκτυπο έχει
Από την Ερατώ Χατζημιχαλάκη
Οικογενειακή σύμβουλο, www.allazo.gr, www.elpidohori.gr