Η λεπτίνη είναι μια ορμόνη που κάνει αυτό που λέει το όνομά της: λεπταίνει. Έχουν ανακαλυφθεί πάνω από 30 ορμόνες που ρυθμίζουν το σωματικό βάρος, όμως η λεπτίνη είναι… ο αρχηγός!
Στις αρχές της δεκαετίες του 1950, εμφανίστηκαν στα ερευνητικά εργαστήρια κάποια ποντίκια που προξένησαν μεγάλη εντύπωση. Τα ποντίκια αυτά έτρωγαν με τις ώρες, λες κι αυτός ήταν ο μοναδικός σκοπός της ζωής τους. Κι όταν έκαναν διάλειμμα, κάθονταν σε μια γωνιά του κλουβιού εντελώς ήσυχα. Η λαιμαργία και η αδράνεια τα οδηγούσαν σε διπλάσιο βάρος από το κανονικό, μόλις στην ηλικία των 12 εβδομάδων.
Οι ερευνητές ήθελαν να μάθουν γιατί αυτά τα ποντίκια ήταν παχύσαρκα και προχώρησαν σε ένα ιδιοφυές πείραμα. Συνέδεσαν την κυκλοφορία του αίματος ενός παχύσαρκου ποντικιού και ενός κανονικού ποντικιού με μια μέθοδο που ονομάζεται παραβίωση. Το αποτέλεσμα ήταν να μειωθεί το βάρος του παχύσαρκου ποντικιού. Οι επιστήμονες σκέφτηκαν ότι κάποια ουσία που κυκλοφορούσε στο αίμα του κανονικού ποντικιού ρύθμιζε το βάρος του, ενώ απουσίαζε από το παχύσαρκο ποντίκι, κι όταν με την παραβίωση εισήλθε και στο δικό του αίμα, το έκανε να αδυνατίσει.
Δεν έπεσαν έξω, αλλά πέρασαν τέσσερις δεκαετίες χωρίς να έχει κανείς βρει αυτή τη μυστηριώδη ουσία. Ώσπου το 1994, ο μοριακός βιολόγος Jeffrey Friedman, καθηγητής του Πανεπιστημίου Rockefeller, ανακοίνωσε την ανακάλυψή της. Επρόκειτο για μια πρωτεΐνη που παράγεται από τα λιποκύτταρα και παίζει ρόλο ορμόνης. Ο Friedman ονόμασε αυτή την ουσία λεπτίνη, από την ελληνική λέξη λεπτός. Τα παχύσαρκα ποντίκια βρίσκονταν σε αυτή την κατάσταση γιατί τους έλλειπε το ένα και μοναδικό γονίδιο που χρειάζεται για να παραχθεί η ορμόνη. Όταν τους χορηγήθηκε η λεπτίνη, σταμάτησαν να τρώνε πολύ και αδυνάτισαν.
Ό,τι συμβαίνει στα ποντίκια συμβαίνει και στον άνθρωπο. Τα λιποκύτταρα παράγουν λεπτίνη, η οποία κυκλοφορεί στο αίμα, ειδοποιώντας τον υποθάλαμο του εγκεφάλου, ανάλογα με την ποσότητά της, για το μέγεθος του σωματικού λίπους. Η λεπτίνη αυξάνεται όταν κάποιος παίρνει κιλά και μειώνεται όταν κάποιος χάνει κιλά. Στα παχύσαρκα ποντίκια το μήνυμα αυτό απουσίαζε και ο εγκέφαλος δεν αντιλαμβανόταν την αύξηση του βάρους. Ακόμη κι όταν γίνονταν τερατωδώς παχύσαρκα, ο εγκέφαλός τους νόμιζε ότι λιμοκτονούσαν, προκαλώντας μανιώδη όρεξη.
Η ανακάλυψη δημιούργησε την εντύπωση ότι μπορούσε να υπάρξει θεραπεία για την ανθρώπινη παχυσαρκία με χορήγηση λεπτίνης, όπως συνέβη με τα παχύσαρκα ποντίκια. Αποδείχθηκε, όμως, ότι η ανθρώπινη παχυσαρκία δεν οφείλεται σε έλλειψη λεπτίνης. Οφείλεται σε αδρανοποίηση του υποδοχέα της λεπτίνης στον εγκέφαλο, ο οποίος δεν αντιλαμβάνεται την ποσότητα της ορμόνης που κυκλοφορεί στο αίμα.
Το μήνυμα δεν λαμβάνεται
Στα τέλη του 2013, επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν ανακάλυψαν ότι ο εγκέφαλος των παχύσαρκων ατόμων δεν αντιδρά σωστά στη λεπτίνη. Ο υποδοχέας της λεπτίνης έχει δύο απολήξεις, σαν μαστίγια, που περιστρέφονται έως ότου εντοπίσουν τη λεπτίνη στο αίμα. Οι υποδοχείς των υπέρβαρων ατόμων δεν διαθέτουν αυτές τις απολήξεις, με συνέπεια να μην μπορούν να πιάσουν τη λεπτίνη. Έτσι δεν ενεργοποιείται το αίσθημα κορεσμού της πείνας και καταναλώνουν πολλές θερμίδες, παίρνοντας κιλά. Σήμερα οι ειδικοί πιστεύουν ότι ο βασικός βιολογικός λόγος που κάποιος έχει παραπανίσια κιλά είναι η “αντίσταση” στη λεπτίνη.
Σήμα κορεσμού πείνας
Να σημειωθεί ότι, ενώ αρχικά είχε φανεί πως η λεπτίνη δρούσε αποκλειστικά στον εγκέφαλο επηρεάζοντας την όρεξη, ανακαλύφθηκε και κάτι άλλο. Η ορμόνη παίζει και ρόλο ενζύμου, αυξάνοντας τις καύσεις του λίπους στα μιτοχόνδρια των κυττάρων. Όταν χορηγήθηκε η λεπτίνη στα ποντίκια, έτρωγαν λιγότερο όχι μόνο γιατί πεινούσαν λιγότερο αλλά και επειδή υπήρχε μεγαλύτερη κινητοποίηση του λίπους, το οποίο κυκλοφορούσε στο αίμα, κι αυτό έδινε ένα επιπλέον σήμα κορεσμού της πείνας.
Έχουν βρεθεί και άλλα πράγματα για τη λεπτίνη. Η ορμόνη διατηρεί ένα καλύτερο ανοσοποιητικό σύστημα και προάγει την υγεία των οστών, τα οποία λαμβάνουν περισσότερο ασβέστιο. Αν η ορμόνη δεν κάνει σωστά τη δουλειά της, εμφανίζεται χρόνια φλεγμονή. Μπορεί ακόμα να μειώνεται και η γυναικεία γονιμότητα. Φαίνεται, επίσης, ότι η αντίσταση στη λεπτίνη διεγείρει την παραγωγή της ανάστροφης Τ3, η οποία εμποδίζει, ως ένα σημείο, τις ορμόνες του θυρεοειδούς αδένα να παίξουν το ρόλο τους. Είναι γνωστό ότι η καλή λειτουργία των θυρεοειδών ορμονών παίζει ρόλο στον μεταβολισμό.
Το ερώτημα είναι πώς μπορείς να διαχειριστείς καλύτερα τη λεπτίνη σου. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να μειώσεις την πρόσληψη των υδατανθράκων.
1. Μπορούν να βοηθήσουν τα συμπληρώματα λεπτίνης;
Δεν υπάρχει σήμερα κάποιος ξεκάθαρος τρόπος που να δείχνει ποια άτομα έχουν αντίσταση στη λεπτίνη και ποια όχι. Τα άτομα με κανονικό βάρος έχουν τιμές που συνήθως κυμαίνονται μεταξύ 4 και 9 ngr/ml.
Αν υποψιάζεται πως μπορεί να έχεις… θέμα με τη λεπτίνη, ίσως έχεις ψάξει στο ίντερνετ και έχεις διαβάσει για τα “συμπληρώματα λεπτίνης”. Υπάρχουν τέτοια σκευάσματα, αλλά δεν πρόκειται για λεπτίνη. Η ορμόνη είναι μια πρωτεΐνη που, αν ληφθεί από στο στόμα, δεν θα φτάσει ποτέ στο αίμα σου, γιατί θα διασπαστεί στο στομάχι. Η ονομασία είναι παραπλανητική – τα αποκαλούμενα “συμπληρώματα λεπτίνης” στην ουσία περιέχουν άλλα συστατικά, τα οποία υποτίθεται ότι βελτιώνουν την ανταπόκριση του σώματος στη λεπτίνη ή αυξάνουν το αίσθημα κορεσμού της πείνας. Ένα από τα συστατικά που συχνά περιέχουν είναι διαλυτές φυτικές ίνες.
2. Απόφυγε τους επεξεργασμένους υδατάνθρακες
Αντί για τα “συμπληρώματα λεπτίνης”, που δεν είναι σίγουρο ότι μπορούν να βοηθήσουν, ορισμένοι ειδικοί προτείνουν μια άλλη επιλογή. Ο διάσημος Αμερικανός ενδοκρινολόγος Robert Lustig, ειδικός στις ορμονικές διαταραχές και την παιδική παχυσαρκία στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο, είναι κατηγορηματικός ότι αυτό που προκαλεί αντίσταση στη λεπτίνη είναι η μεγάλη κατανάλωση υδατανθράκων. Η γλυκόζη ανεβάζει την ινσουλίνη στο αίμα και αυτή με τη σειρά της παρεμβαίνει στη δράση της λεπτίνης. “Ρίξε την ινσουλίνη σου”, λέει ο Lustig. Αυτό θα το κάνεις αποφεύγοντας εντελώς τους επεξεργασμένους υδατάνθρακες και υιοθετώντας μια δίαιτα χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις, λέει ο Lustig, ότι η φρουκτόζη, παρότι έχει χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη, μπορεί να προκαλεί αντίσταση στη λεπτίνη. Αυτός ενδεχομένως να είναι ένας μηχανισμός με τον οποίο η φρουκτόζη προκαλεί παχυσαρκία, ιδιαίτερα στα παιδιά. Μείνε μακριά, λοιπόν, από τις τροφές που έχουν πολλή φρουκτόζη, όπως είναι τα αναψυκτικά με ζάχαρη. Η επιτραπέζια ζάχαρη είναι κατά το ήμισυ φρουκτόζη και κατά το άλλο ήμισυ γλυκόζη. Φυσικά δεν υπάρχει κανένας λόγος να αποφύγεις τα φρούτα, τα οποία αποτελούν μέρος της υγιεινής διατροφής. Προσπάθησε, ωστόσο, να πίνεις τον καφέ και το τσάι με την ελάχιστη δυνατή ποσότητα ζάχαρης. Δεν είναι, επίσης, λίγα τα προϊόντα του εμπορίου που έχουν μεγάλες ποσότητες φρουκτόζης, διότι αυτό το σάκχαρο είναι 1,7 φορές πιο γλυκό από τη ζάχαρη.
3. Μείωσε τα τριγλυκερίδια στο αίμα σου
Θα ενεργοποιήσεις, επίσης, τη λεπτίνη αν ρίξεις τα τριγλυκερίδια του αίματος. Ο περισσότερος κόσμος ασχολείται με το πώς θα ρίξει τη χοληστερίνη αλλά είναι σημαντικό για την υγεία της καρδιάς να έχεις χαμηλά τριγλυκερίδια. Και φαίνεται πως τα χαμηλά τριγλυκερίδια μπορεί να σε βοηθήσουν να χάσεις βάρος. Όπως λέει ο Lustig, “τα πολλά τριγλυκερίδια παρεμβαίνουν στο ταξίδι της λεπτίνης από το αίμα στον εγκέφαλο. Ο τρόπος για να βοηθήσεις τη λεπτίνη να δώσει το μήνυμά της είναι να μειώσεις τα τριγλυκερίδια”. Οι ιδανικές τιμές για τα τριγλυκερίδια στο αίμα, το πρωί πριν φας, είναι κάτω από τα 100 mg/dl. Τα φυσιολογικά επίπεδα είναι κάτω από 150 mg/dl.
Το περίεργο είναι πως, παρότι πρόκειται για λίπος, τα τριγλυκερίδια ανεβαίνουν όχι όταν τρως πολύ λίπος αλλά όταν τρως πολλούς υδατάνθρακες. Αυτό το φαινόμενο ήταν αρχικά ακατανόητο αλλά και σήμερα δεν υπάρχει πλήρης εξήγηση. Αμέσως μετά από ένα γεύμα που περιέχει λίπος, υπάρχουν πράγματι υψηλά τριγλυκερίδια στο αίμα, αλλά στη συνέχεια μειώνονται γρήγορα. Όταν η διατροφή σου περιέχει πολλούς υδατάνθρακες, το συκώτι τους χρησιμοποιεί για να συνθέσει τριγλυκερίδια, τα οποία κυκλοφορούν στο αίμα, χωρίς να εκκαθαρίζονται γρήγορα. Το αποτέλεσμα είναι μια διατροφή με πολλούς υδατάνθρακες να προκαλεί μεγαλύτερη αύξηση των τριγλυκεριδίων στο αίμα, όταν έχουν περάσει 6-12 ώρες από το γεύμα, απ’ ό,τι μια δίαιτα με πολλά λιπαρά.
