Κι όμως μπορείς να αντιμετωπίσεις και να τιθασεύσεις τα αρνητικά συναισθήματα! Αν ανοίξουμε την τηλεόραση και ξεκινήσουμε να παρακολουθούμε τις διαφημίσεις θα ανακαλύψουμε ότι μεγάλη μερίδα από αυτές στοχεύει να αναδείξει πως τα προϊόντα που διαφημίζονται είναι ικανά να εξαλείψουν τον σωματικό πόνο γρήγορα. Τι να κάνεις λοιπόν;
Λέξεις όπως: «γρήγορη δράση», «άμεσο αποτέλεσμα» ή «ποτέ ξανά πόνος» φιγουράρουν με μεγάλα γράμματα και υπόσχονται την ποθητή ανακούφιση.
Μια ανάλογη στάση μοιάζει να τηρείται και απέναντι στο ψυχικό πόνο και τα λεγόμενα «αρνητικά συναισθήματα». Σε μια άστοχη στιγμή από κάποιους ειδικούς ορισμένα από τα συναισθήματα βαφτίστηκαν «αρνητικά» και οι άνθρωποι ξεκίνησαν να επιθυμούν να απαλλαγούν από αυτά. Συναισθήματα όπως ο φόβος, ο θυμός, η ντροπή , η ενοχή, η θλίψη και το άγχος μπήκαν στο στόχαστρο. Αρκετές θεραπευτικές προσεγγίσεις προέτρεπαν με ιδιαίτερο ζήλο τα άτομα «να ξεφορτωθούν τα αρνητικά συναισθήματα», να «μην τους δίνουν ιδιαίτερη σημασία», «να σκέφτονται θετικά» σε σημείο που οι άνθρωποι που αδυνατούσαν να πετύχουν τα προτεινόμενα να βιώνουν ενοχές γιατί πίστευαν «ότι δεν προσπαθούν αρκετά».
Η ίδια η χαρά και η ευτυχία μετατράπηκαν σε εμμονή και οι συμπεριφορές που σχετίζονται με την άμεση ικανοποίηση ή/και την απόκτηση υλικών αγαθών ξεκίνησαν να εκτοπίζουν αργά, σταθερά αλλά και επικίνδυνα τα υπόλοιπα συναισθήματα. Η πώληση των νόμιμων αλλά και των παράνομων ουσιών εκτοξεύθηκε στα ύψη στηρίζοντας με την κατανάλωση τους τη ρήση: «Η χαρά είναι το παν».
Η αποφυγή των συναισθημάτων δίνει ένα μικρό πλεονέκτημα καθώς η αναβολή δίνει την ψευδαίσθηση ότι «τα πράγματα είναι καλά» και όλα είναι «υπό έλεγχο». Το τίμημα όμως που πληρώνουμε για αυτή την αναβολή είναι μεγάλο καθώς η αποφυγή των συναισθημάτων μας είναι η αποφυγή της πραγματικότητας.
Η πραγματική αξία των συναισθημάτων
Τα συναισθήματα είναι ο λόγος που είμαστε ζωντανοί. Αντιδρώντας μέσα από αυτά σε δύσκολες καταστάσεις όπως για παράδειγμα όταν κινδυνεύουμε, το συναίσθημα του φόβου μας προτρέπει να βάλουμε την αντίστοιχη δράση και να προστατευτούμε.
Το άγχος μας κινητοποιεί για να προλάβουμε να τελειώσουμε τις δουλειές μας ενώ ο θυμός μας ενημερώνει με την παρουσία του για τις στιγμές που παραβιάζονται τα όρια μας. Η ντροπή και η ενοχή μας βοηθούν να εξετάσουμε τη ζωή μας και τις πράξεις μας και να βελτιώσουμε τις συμπεριφορές μας. Η χαρά και η αγάπη μας συνδέουν με τους άλλους ανθρώπους ενώ η θλίψη μας βοηθά να θρηνήσουμε για τις απώλειες της ζωής μας. Τα συναισθήματα με λίγα λόγια μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τον εαυτό μας, τους άλλους και την ίδια τη ζωή. Είναι επίσης φορείς πληροφοριών που αφορούν τις ανάγκες μας.
Οι εμπειρίες της ζωής δημιουργούν μέσα μας συναισθήματα τα οποία χρειάζεται να αναγνωρίσουμε αλλά και να κάνουμε κάτι με αυτό που συμβαίνει. Για παράδειγμα ας υποθέσουμε ότι στο κοντινό μου περιβάλλον κάποιος με υποτιμά. Το συναίσθημα του θυμού έρχεται να μου δώσει την πληροφορία ότι χρειάζεται να βάλω όρια.
Αν όμως έχω μάθει να «καταπνίγω» το θυμό μου «γιατί ο θυμός είναι κακός» τότε αυτό το συναίσθημα δεν χάνεται ούτε εξατμίζεται. Αποθηκεύεται μέσα μου κάθε φορά που κάποιος παραβιάζει με την συμπεριφορά του τα όρια μου. Φορά τη φορά και δια μέσω της άρνησης το τοπίο μέσα μου γίνεται όλο και πιο σκοτεινό και εγώ πασχίζω να είμαι πάλι «καλά και χαρούμενος/η» αλλά αυτό δεν συμβαίνει.
Για να αλλάξω την κατάσταση χρειάζεται να αντικρίσω με περίσσιο κουράγιο το θυμό μου ή τη θλίψη μου ή το φόβο μου. Πως να το κάνω όμως όταν όλες οι πληροφορίες που παίρνω από το περιβάλλον μου με «κατευθύνουν» στο να μην αναλάβω δράση; Προσπαθώντας να αντισταθώ σε αυτά που νιώθω γιγαντώνω την αίσθηση της απελπισίας μέσα μου.
Τι μπορείς να κάνεις
Όταν γνωρίζουμε τις ανάγκες μας μπορούμε να κάνουμε κάτι για να τις ικανοποιήσουμε. Αποφεύγοντας ή μη αντέχοντας να βιώσουμε όλα τα συναισθήματα (και να ανακαλύψουμε τα δώρα που φέρνουν) αναγκαστικά ζούμε μια ζωή μισή. Η αυτοεκτίμηση μας εξαρτάται από την ικανότητα μας να αναγνωρίζουμε και να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας.
Καθώς επιτρέπουμε στα συναισθήματα μας απλά να υπάρχουν μέσα μας και καθώς ξεκινάμε να αναγνωρίζουμε τις πληροφορίες που μας φέρνουν γινόμαστε ολοένα και πιο ικανοί να αντέχουμε κάτι που στο παρελθόν μας τρόμαζε. Αυτή η αίσθηση μας βοηθά στο να χαλαρώσουμε τις άμυνες μας και να συνδεθούμε με ανθρώπους και εμπειρίες χωρίς να φοβόμαστε ότι κινδυνεύουμε από αυτές.
Ο τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων
Ο τρόπος που θα διαχειριστούμε τα συναισθήματα μας είναι εξίσου σημαντικός με το να τα βιώσουμε. Πολλοί άνθρωποι τείνουν να συνδέουν τα συναισθήματα με επιζήμιες ή ακόμη και επικίνδυνες συμπεριφορές. Αν είμαι θυμωμένος/η επιτρέπεται άραγε να σπάσω κάτι για να «εκφράσω το θυμό μου» ή αν είμαι θλιμμένος/η μπορώ να υποκύψω στη λύπη μου και να βλάψω τον εαυτό μου; Αν είμαι χαρούμενος,/η μπορώ να ανέβω πάνω στο μπαλκόνι και να ισορροπώ πάνω στην κουπαστή κραυγάζοντας από τη χαρά μου;
Η απάντηση φυσικά είναι «όχι». Ο τρόπος που θα εκφράσω όλα αυτά που νιώθω χρειάζεται να είναι ενήλικος και όχι παιδικός. Οι ενήλικοι άνθρωποι δεν βάζουν δράση πάνω σε αυτό που αισθάνονται. Αναγνωρίζουν το συναίσθημα, το επικοινωνούν, παίρνουν χρόνο, βάζουν λίγη απόσταση ανάμεσα σε αυτό που νιώθουν και αυτό που θέλουν να κάνουν, ζυγίζουν τα πράγματα. Περιμένουν. Δεν βλάπτουν τον εαυτό τους ή άλλους ανθρώπους.
Τι κούραση! Τι όμορφη κούραση!
Σε μια κοινωνία πληροφορίας που οι μισοί ειδικοί λένε: «Ξεφορτώσου τα αρνητικά συναισθήματα» και με τους άλλους μισούς να λένε «βίωσε τα συναισθήματα σου, δεν υπάρχουν αρνητικά συναισθήματα» καλούμαστε να πάρουμε μια απόφαση.
Καλούμαστε να επιλέξουμε ποιο είναι αυτό που λειτουργεί για εμάς ή και για τα παιδιά μας αν είμαστε ή αν θέλουμε να γίνουμε γονείς. Πηγές υποστήριξης σε αυτή τη διαδικασία είναι η προθυμία μας για γνώση, η επιθυμία μας για αλλαγή αλλά και η βαθιά κατανόηση ανάμεσα στο λειτουργικό και το εύκολο.
*Βιβλιογραφία L. Feldman Barrett (2017) How Emotions Are Made: The Secret Life of the Brain Kindle Edition
Από τη Nάνσυ Ψημενάτου/Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας/Συγγραφέας
